Wednesday, October 13, 2010

شارةزايان و ضالاكوانانى كؤمةلاَيةتى ضؤن دةرِواننة دياردةى خؤكوشتن:









تويِذةرى كؤمةلاَيةتى

ديار سالار      

خؤكوشتن دياردةيةكة لةدياردة بةربلارِةوةكانى كؤمةلطا كة ئةم دياردة نابةجيَية لةلايةن طةليَك لة بيرمةندان وشارةزايان و ثسثؤرِان  ورؤشنبيرانةو ثيَناسةى جياوازى بؤكراوة ، زاناى بةناوبانطى كؤمةلَناسى   ئةميل دوركهايم كة خاوةنى زؤرترين و ناياب ترين تويَذينةوةية دةربارةى خؤكوشتن ثيَناسةى ئةم دياردةية دةكات بةوةى كة خؤكوشتن وادةطةيةنىَ كة هةموودياردةكانى مردن راستةوخؤية يان نارِاستةوخؤية كةبةشيَوةيةك كؤتاى بةذيان ديَت كة ئةو مرؤظــــــــــة بةدةستى خؤى دةست نيشانى دةكات واتة ئةو كارةى كـة خؤكوذةكة ثيَى هةلَدةستيَت  ئةنجامةكةى دةزانيَت ، ئةوةةى كةئةركى سةرةكى منة هةولَدةدةم كة  تيشك خةمة سةر ئةم دياردةية بةشيكردنةوةى لةلايةن نووسةران رِؤشنبيرانةوة.




سةرةتا ضالاكوانى بوارى مافةكانى ئافرةتان و رِيكخراوةكانى كؤمةلَطاى مةدةنى بةريَز خاتوو رِؤذين بةرثرسى بةشى رؤشنبيرى و رِاطةياندن لة ئةنجوومةنى ثاريَزطاى هةوليَرى يةكيَتى ئافرةتانى كورددستان ئاماذةى بةوةدا كةناتوانريَت بةئاسانى هؤكارةكاننى خؤكوشتن دةستنيشانبكريَت ضونكة ثالَنةرةكان جؤراو جؤرن كةوا دةكةن ئةو مرؤظة تووشى نائوميَى بيَت و بة شيَو ةيةك لة شيَوةكان ثةنابةرنة بةرخؤكوشتن، ناوبراو لةدريَذةى قسةكانيدا ئاماذةى بةوةدا كة ئةطةر لةرِووى دةرونيةوة ليَكى بدةينةوة دةبيَ بطةريَنةوة بؤهؤكارة سةرةكيةكان و لاوةكيةكان جاهةنديَك هؤكار رِةنطة بةدريَذاى تةمةن لةطةلَ مرؤظدا هةبن وبةشيوةيةكى نارِاستةوخؤ وةك ثةروةردةكردن و هةلسوكةوتى كةسانى دةوروبةر كاريطةرى خؤى هةية و هةنديَك جار رووداوى لةناو تووشى كيَشةو طيروطرفتى دةكات وناتوانيَت بةسةرياندا زالَ بيَت مردن هةلَدةبذريَت لةجياتى ذيانيَكى تاريك دا ليَرةدا دةطةينة ئةوةى كة مةرج نية ئةو كةسانةى ثةنا دةبةنة بةر خؤكوشتن مةرج نية لةرووى دةرونية وة كيَشةيان هةبيَت ، خاتوو رِؤذين واى دةبينى كة كؤمةلَطاش رؤلَيَكى سةرةكى دةبينيَت لةبةر ئةوةى كةستةم لةو كةسانة دةكات زؤر جار بووة ئافرةتيَك تووشى كيَشةيةكى كؤمةلاَيةتى دةبيَت كؤمةلَطا بةضاويَكى سووكةو مامةلَة لةطةلَ ئةو ئافرةتة دةكات لةبةر ئةوة ئةو ئافرةتة ذيانى وةك دؤزةخيَكى ليَديَت لةبةر ئةوة ناضاردةبيَت ثةنا دةباتة بةرخؤكوشتن كةئةمةش وادةكات كة خاوةنى كيَشةكة كةئافرةتةكةية لةناوبضيَت ، زؤ رجار كةسووكارى ئةوكةسةى كةخؤى كوشتووة دةكةونة ذيَ رثرسيار و بةر رِةخنةى كؤمةلَطاضةندةها ضيرؤك هةلَدةبةسريَت.
ناوبراو ئاماذةى بةوةدا كةهؤكارى سةرةكى  خؤكوشتن كيَشةكؤمةلايةتيةكانن وهةنديَك هؤكارى لاوةكى وةك كيَشةى ئابورى و خؤبةكةم زانى. 





تويَذةرى كؤمةلاَيةتى دلَشاد محموود عوسمان

تويَذةرى كؤمةلاَيةتى دلَشاد محموود سلمان واى دةبينى كةهةرديارةيةكى كؤمةلاَيةتى كةلةناو كؤمةلَطادا سةر هةلَدةدات بيَطومان ضةند فاكتةريَكى كؤمةلاَيةتى و دةروونى هةية كة دةبنة هؤى دروست بوونى بةردةوامبوونى لةناو كؤمةلَطادا شايةنى ووتنة ئةمرِؤ لةهةريَمى كوردستاندا  دياردةى خؤكوشتن بةشيَوةيةكى زؤر بةربلاَو سةرى هةلَداوة كة كؤمةليَك فاكتةرى دةرونى و كؤمةلاَيةتى هةن كةدةبنة هؤى ئةوةى كةئةم دياردةية بةم شيَوة خيَراية بةربلاو بؤتةوة  ، خؤكوشتن زياتر  لةناو ئةو ئافرةتانةدا بةربلاَوة كةلةثرؤسةى هاوسةرطيردا هةرةس دةهيَنن  واتة لة ثرؤسةى هاوسةرطيردا سةركةوتوو نابن كةزؤر لةم ئافرةتانة ثةنا دةبةنة بةر خؤكؤشتن و هةنديك حالَةتيشدا زؤرجار بووة ئةو ئافرةتانةى كة بةر لةوى بضنة ناوثرؤسةى هاوسةرطيريةوة بةزؤر دةيان دةن بة ثياويَك كةنايانةويَت ئةوا ثةنا دةبةن بةر خؤكوشتن و ئةمةسةرِةرِاى بوونى تووندوتيذى بةطشت جؤةكانيةوة كةبةردةوام لة دةرئةنجاميدا خؤكوشتن ديَت و اتة لة ئةنجامى بةكارهيَنانى تووندوتيذى دذى ئافرةتان دا رِيَذةى خؤكوشتن بةرز دةبيَتةوة.

   رؤذنامةنووس مامؤستا نازم دلَبةند

رؤذنامةنووس مامؤستا نازم دلَبةند ئاماذةى بةوةدا كةريَذةى خؤكوشتن لةم سالاَنةى دوايدا بةشيَوةيةكى بةرضاو زيادى كردووة لة ئةنجامى ضةند هؤكاريَك بيَطومان زؤرترينيان هؤكارى كؤمةلاَيةتين لةوانة كيَشةكانى ذيانى هاوسةريَتى و يان بؤيةك نةبوونى دوو خؤشةويست يان هةنديَك تيَكشكان و سةرنةكةوتنى مرؤظ لة زؤرلايةنى ذيانى رؤذانةيدا كةدةبيَتة هؤى ئةوةى كة مرؤظ ثةنا دةباتة بةر خؤكوشتن.
مامؤستاى بةريَز و رؤذنامةنووس نازم دلَبةند ئاماذةى بةوةدا كة ئةو وةك رؤذنامةنووسيَك و شارةزايةك لةو طشت بوارةكؤمةلاَيةتيةكان دا هةرطيز لةطةلَ ئةوةدا نية كة مرؤظ ثةنا بةريَتة بةر خؤكوشتن بؤ رِزطاربوون لةكيَشةكان .

ضونكة خؤكوشتن نيشانةى روخانى مرؤظة لةبةرامبةر كيَشةكان و بيَهيَزى كةسايةتى ئةوكةسةية بةرامبةر بةرووداوةكان و خؤكوشتن نيشانةى نةبوونى وورةى مرؤظة بةرامبةر بة كيَشةكان لةبةر ئةوةى هةموو مرؤظيَك لة ذيانيدا ئامادةية تووشى كيَشةو طيروطرفتى كؤمةلاَيةتى و دةرونى ببيَت بةلاَم دةبيَت مرؤظ بتوانيَت و ئامادةبيَت بةرامبةر بةطشت و كيَشةكان بوةستيَت و هةولَى ضارةسةر بوو نيان بدات  لةبةر ئةوة ثيَويستة هةموومان بزانين كة مرؤظ لة توانايدا هةية هةموو كيَشةكان ضارةبكات بة لةسةرخؤى و ئارامطرتن و رِاويََذكردنى كةسانى شارةزا.
لةهةمان كاتدا دياردةى خؤكوشتن لةرووى ئاينيشةوة دياردةيةكى نةفرةت ليَكراوة و وةك كفر و طوناه دودريَتة قةلةم.




 مامؤستاى بةريَز و رؤذنامةنووس نازم دلَبةند ئاماذةى بةوةدا كة ثيَويستة طشت دةزطاكانى رِاطةياندن وةك ئةركى سةرشاانيان ئةم دياردةية بوروذيَنن كة دياردةيةكى نابةجيَية و كة تاك خؤى لىَ بةدوور بطريَت و ئةركى هةموومانة كة بؤ خةلَك ئةم دياردةية روونبكةينةوة ، لةبةر ئةوةى كةتاك كاتيَك كة ثةنا دةباتة بةر خؤكوشتن يةكسةى لة ساتة يةكةمينةكانى خؤكوشتندا ثةشيمان دةبيَتةوة  بيَشك ئةو هةنطاوانة بؤ مردنة ،  مردنيش بؤضى لةثيَناوى كيَشةيةكدا كةضارةسةرى هةبيَت و بتواننريَت ضارةسةربكريَت .

بةريَز خاتوو ئةلَوةن عةبدولكةريم كة ثسثؤرِى  دةرونية هؤكارةدةرونيةكانى خؤكوشتنى ئافرةتانى لةوةدا ليَكدايةوة كة ئافرةتان لة زؤربةى ولاَتانى جيهاندا زؤرتر تووشى قةيرانة دةرونيةكان دةبن لة ئةنجامى داب و نةريتة كؤمةلاَيةتيةكان لةبةر ئةوةى كة دا بونةريت و كةلتوورى ميللةتانى رؤذهةلاَت زؤربةى زؤرى مافةكانى ئافرةتان دةضةوسيَنيَتةوة هيض جؤرة مافيَكيان ناداتى تةنانةت كةلتوورى ئةم كؤمةلَطايانة ئافرةتةكان تووشى قةيرانى دةرونيان دةكات لةبةر ئةوةى كة ئافرةت هةستيان زؤرتر ناسكة و لةبةر ئةوةش زووتر تووشى قةيرانة دةرونيةكان دةبن زؤر جار بووة كةئافرةت  تووشى كيَشةيةكى كؤمةلاَيةتى سادة بووة يةكسةر بةشيَوةيةكى زؤر ترسناك رِةنطدانةوةى لةسةر دةرونى ئةوكةسة بووة  بؤ نموونة زؤرجار ئافرةتيَك لةئةنجامى ئةوةى كةتووشى بوختان ثيَكردن يان تيل و توانجيَك دةبيَت ئيتر وورةى دةرِوخيَت و لةرووى دةروونيةوة كيَشةكان لةناو ناخيدا ثةنط دةخواتةوة ضونكة ئافرةت ناتوانيَت وةك ثياو قسةكان دةرِبرِيَت  لةئةنجامى ئةم ثالَة ثةستؤى دةرونيةشدا ئافرةتةكة برِيارى كؤتاى دةدات وذيان بةجيَدةهيليَت و ئةطةر ئيَمة رِوثيَوةتيَؤرية زانستية كان تةماشابكةين دةطةينة ئةنجاميَك كةريَذةيةكى بةرضاوى ئافرةتان كةثةنايان بردؤتة بةر خؤكةشتن جا ئةطةر لة ئةنجامدا طيانيان بةخشيبيَت يان رِزطاريان بووبيَت نةمردبن ئاماذة بةوةدةدةن كة ئةوان لةبةردروستكردنى قسةو قسة لؤك ثةنايان بؤ ئةم كارة بردووة كرؤتاييان بة ذيانى خؤيان هيَناوة كة زؤر كؤمةلَطا رؤذهةلاَتيةكان بةدةست ئةم دياردةية وة دةنالَينن .

ئةنجام :

من وةك تويَذةريَكى كؤمةلاَيةتى لةئةنجامى ئةم تويَذينةوة تيَؤرى و ثراكتيكية  و ئامادةكردنى ريثؤرتاذةكةدا طةيشتمةئةم خالانةى خوارةوة:
1ــ  ذمارةيةكى بةرضاو لةو كضانةى كةخؤيان دةكوذن كضن تةمةنيان لةنيوانى (14- 18) سالاَنة زؤربةيان لةئةنجامى هةرةسهيَنانى ضيَرؤكيَكى خؤشةويستى لةتةمةنى هةرزةكارانة بةريَطاى هةلَة كة ئةنجامى نيطةتيظى ليَدةكةويَتة ئافرةتةكة ثةنا دةباتة بةر خؤكوشتن . 

2ــ خؤكوشتنى ئافرةتان كة ضةند حالَةتيَك لةناو ئةو ئافرةتانةدا بلاَوة كة ذنن و ضوونةتة ثرؤسةى هاوسةرطيريةوة ثرؤسةكةيان سةركةوتوونةبووة.

3ــ ذمارةى زؤرى ئافرةتان كة خؤيان دةكوذن كضن لة بةر بؤختان ثيكردن و ناوناتؤرة ليَنان قسة بؤدروستكردن ثةنا دةبةن بةر ئةم دياردة نابةجيَية.

4ــ لة ئةنجامى ئةم تويَذينةوةدا دةردةكةويَت داب و نةريتة كؤنةكان هؤكاريَكى سةرةكين بؤ زياد بوونى ريَذةى خؤكوشتن .

5ـ لةكؤتايدا ئةوةندةمان ثيَدةكريَت كةبليَن خؤكوشتن دياردةيةكى نابةجيَو ناثةسةندة و هيوادارين كةس ثةنا بؤئةم ريِطةية نةبا